Wiktymologia jest nauką zajmującą się badaniem procesu stawania się ofiarą przestępstw oraz związanych z tym przyczyn i mechanizmów. Kluczowym pojęciem w wiktymologii jest wiktymizacja, która opisuje ten proces oraz jego skutki.
Istnieją trzy główne rodzaje wiktymizacji: pierwotna, wtórna i wielokrotna.
Wiktymizacja pierwotna
Wiktymizacja pierwotna to proces, w wyniku którego jednostka staje się ofiarą przestępstwa. Może to prowadzić do wyrządzenia szkody ofierze, zarówno w sensie fizycznym, jak i psychicznym. Doznanie tej szkody jest subiektywnym odczuciem, co oznacza, że skutki wiktymizacji są odczuwane indywidualnie przez każdą ofiarę. Wiktymizacja pierwotna może wpłynąć destrukcyjnie na poczucie tożsamości ofiary oraz spowodować utratę podstawowego poczucia bezpieczeństwa.
Wiktymizacja wtórna
Wiktymizacja wtórna odnosi się do sytuacji, w której ofiara przestępstwa doznaje dodatkowej krzywdy i cierpienia wskutek niewłaściwych procedur procesowych. Przykładem może być wielokrotne przesłuchanie ofiary przestępstwa na tle seksualnym. W takim przypadku, oprócz pierwotnego pokrzywdzenia, ofiara ponownie doznaje krzywdy w wyniku działania systemu sprawiedliwości.
Dodatkowo, reakcje społeczne na pokrzywdzenie ofiary mogą również przyczynić się do wtórnego pokrzywdzenia. Ciekawość, oburzenie lub potępienie ze strony otoczenia mogą spowodować, że ofiara stanie się obiektem stygmatyzacji, co może znacznie utrudnić jej powrót do stanu sprzed popełnienia przestępstwa.
Wiktymizacja wielokrotna
Wiktymizacja wielokrotna dotyczy sytuacji, w której ta sama osoba staje się ofiarą kolejnych przestępstw, zarówno tych samej, jak i innej kategorii. Badania wskazują, że doznawanie wcześniejszych wiktymizacji może zwiększać podatność na ponowne stawanie się ofiarą.