Gaslighting – co to znaczy?

Gaslighter – kto to?

Termin gaslighting pochodzi od tytułu przedwojennej sztuki teatralnej pod tytułem: „Gas Light” autorstwa Patricka Hamiltona. Ukazane w niej zostało małżeństwo, w którym mąż próbował przekonać żonę, że cierpi ona chorobę psychiczną, co nie było prawdą. Mężczyzna, między innymi gasił i zapalał światło, jednocześnie zaprzeczając, że sam zauważa jakieś zmiany, aby żona zaczęła podejrzewać u siebie halucynacje. W konsekwencji jego działania doprowadziły do tego, iż kobieta zaczęła mu wierzyć. Osoba stosująca gaslighting dostarcza ofierze fałszywe informacje, co ma spowodować u niej dezorientację oraz utratę wiary we własne zdrowie psychiczne. Doprowadza ofiarę do degradacji jej obrazu samej siebie.

Gaslighting w związku

W tej części przyjrzymy się zachowaniom, które są charakterystyczne dla gaslightingu. Należy pamiętać, że są one wprowadzane stopniowo, wręcz niezauważalnie. Dłuższy okres czasu mija zanim ofiara zorientuje się, że związek, który oparty powinien być na fundamencie szczerości i bezpieczeństwa jest związkiem, w którym występuje przemoc.

Osoba stosująca gaslighting:

• okazuje troskę na zmianę z napadami wściekłości,
• podważa sens relacji z innymi poza nią,
• izoluje ofiarę od otoczenia, aby nie miała ona możliwości weryfikowania swoich narastających wątpliwości,
• podważa uczucia ofiary,
• wzbudza w niej poczucia winy,
• wmawia jej popełnianie błędów,
• wprowadza dezorientację,
• podważa zdolność ofiary do trafnej oceny rzeczywistości,
• sugeruje, że dane zdarzenie nie miało miejsca, mimo że fakty są inne,
• stara się wmówić ofierze zaburzenia psychiczne,
• nieustannie oskarża osobę pokrzywdzoną o kłamstwa,
• zaprzecza słowom drugiej osoby,
• obraża się bez powodu,
• każdą reakcję ofiary wykorzystuje na jej niekorzyść,
• gdyż gaslighter zazwyczaj dobrze zna ofiarę, uderza w jej czułe punkty,
• wytyka popełnione błędy,
• oskarża i obwinia ofiarę, aby przerzucić na nią odpowiedzialność za własne zachowania,
• ignoruje ją,
• odmawia pomocy,
• stale zwraca uwagę ofierze, robiąc to w formie żartu, aby następnie móc zaprzeczyć, iż jego słowa miały na celu zranienie osoby pokrzywdzonej, ponadto jest to maskowanie swoich intencji przed otoczeniem,
• nieustannie ją poprawia,
• ma satysfakcję z posiadanej władzy nad drugą osobą,
• chce kontrolować postrzeganie rzeczywistości przez ofiarę,
• stosuje szantaż emocjonalny,
• istnieje ryzyko, że sprawca zacznie stosować również inne formy przemocy.

Gaslighting – jak się bronić

Ofiarami gaslightingu są najczęściej osoby niewierzące w siebie, o niskim poczuciu własnej wartości, niepewne decyzji, które podejmują. Wiele z nich doświadczało przemocy psychicznej i/lub fizycznej już w dzieciństwie bądź było jej świadkiem. W stosunku do początkowo subtelnych przejawów, ta forma przemocy psychicznej powoduje ogromne cierpienie psychiczne ofiary.

Istnieją jednak sygnały ostrzegawcze, które mogą wskazywać, że dana osoba padła ofiarą tej formy manipulacji, należą do nich:

• z biegiem czasu jednostka zaczyna zauważać, że ma coraz niższe poczucie własnej wartości,
• stopniowo utraciła kontakt z bliskimi,
• ma poczucie osamotnienia,
• często przybiera postawę przepraszającą,
• wielokrotnie usprawiedliwia osobę stosującą gaslighting,
• występuje obrona sprawcy przed innymi osobami, w sytuacji, gdy zaczynają zauważać niepokojące sygnały,
• utrata wiary we własne zdolności,
• utrata wiary we własne umiejętności,
• bezgraniczne zaufanie do osoby stosującej gaslighting,
• zwątpienie we własną pamięć,
• niedowierzanie własnym osądom,
• rezygnacja z poruszania pewnych tematów z obawy przed konsekwencjami,
• poczucie dezorientacji,
• poczucie nieustających wątpliwości,
• objawy depresyjne,
• objawy lękowe,
• stawanie się całkowicie zależnym od gaslightera,
• kwestionowanie swoich własnych uczuć,
• podejrzewanie u siebie chorób psychicznych,
• obawa, że zatraciło się zdolność logicznego myślenia.

Kto stosuje gaslighting?

Najczęściej gaslighting stosują:

• osoby zmagające się z niską samooceną, chcąc poczuć się lepiej,
• osoby cierpiące na narcystyczne zaburzenie osobowości,
• osoby cierpiące na antyspołeczne zaburzenie osobowości,
• osoby chcące uzyskać jakieś korzyści,
• niewierni partnerzy, którzy oskarżają partnera o zdradę, gdy rzeczywistość jest taka, iż to oni jej się dopuścili,
• co ciekawe, może również wynikać ze złych nawyków, z czego osoba przypuszczalnie nie zdaje sobie sprawy.

Wnioski z badań pokazują, że tylko 1% osób stosujących gaslighting robi to celowo, dla 20% jest to mechanizm obronny, a 79% osób robi to sporadycznie i nieświadomie.

Gaslighting jak udowodnić?

Niepodważalnie gaslighting to forma manipulacji psychologicznej. Trudność polega na tym, że jej przejawy są często trudne do zauważenia, ponieważ posługuje się zazwyczaj słowami, a przy tym ofiara może być przekonana o autonomii swoich decyzji. Ponadto osoby stosujące gaslighting podejmują działania ochraniające przed ukazaniem ich prawdziwych intencji. Gaslighting narusza struktury poznawcze jednostki, co wpływa na jej późniejsze funkcjonowanie, zmiana ta jest widoczna dla otoczenia. Gdy osoba doświadczająca tej formy przemocy psychicznej próbuje odejść z relacji, zauważając niepokojące symptomy, sprawca tymczasowo zmienia swój repertuar zachowań, kreując się na osobę empatyczną i okazującą troskę, co w konsekwencji wzbudza w jednostce wątpliwości do słuszności swojej oceny sytuacji. Wszystkie te przykłady powodują, że ofiara doświadcza trudności dostrzeżenia, że padła ofiarą manipulacji.

Mimo tego, że w polskim prawie karnym nie istnieje pojęcie gaslighting, istnieje możliwość powołani się na poniższe artykuły w celu udowodnienia przemocy psychicznej, są to:

• artykuł 151 – doprowadzenie do targnięcia się na własne życie,
• artykuł 156 lub 157 – doprowadzenie do uszczerbku na zdrowiu,
• artykuł 190a – stalking,
• artykuł 207 – znęcanie się psychiczne,
• artykuł 286 – przestępstwo oszustwa.

W dalszej części artykułu przedstawione zostaną skutki gaslightingu.

Gaslighting – skutki

U ofiary gaslightingu zauważyć można:

• stany lękowe,
• stany depresyjne,
• obniżone poczucie wartości,
• utratę wcześniejszych przekonań,
• niezdecydowanie,
• nieumiejętność podjęcia decyzji,
• wycofywanie się z podjętych decyzji,
• poczucie bezradności,
• pojawienie się myśli samobójczych,
• podejmowanie prób samobójczych,
• bierność.

Pierwszym krokiem, aby odzyskać zdrowie psychiczne, jest dostrzeżenie przez osobę, iż padła ofiarą manipulacji. Jak ukazane zostało to w pierwszej części artykułu, jest to najtrudniejszy etap, z powodu tego, iż gaslighter podejmuje wysiłki, aby ofiara nie dowierzała własnym osądom. Nawet w sytuacji, gdy osoba decyduje się odejść z relacji, sprawca poprzez tymczasową zmianę swojego zachowania stara się do tego nie dopuścić, na przykład przez jakiś czas udając troskę. Gdy dana osoba ma wątpliwości, czy w jej relacji dochodzi do zachowań mających znamiona przemocy psychicznej, pomocne będą spotkania z psychologiem, który wyjaśni, czym jest gaslighting i jakie są jego przejawy. Spotkania ze specjalistą służyć mogą ofierze gasligtingu, między innymi w odbudowie poczucia własnej wartości, zwiększeniu poczucia sprawczości, zwiększeniu poczucia wpływu na własne życie, nauce asertywności, rozpoznawaniu swoich potrzeb, regulacji emocji oraz przyjrzeniu się funkcjonowaniu danej osoby w relacjach. Profesjonalna pomoc jest kluczowa, ponieważ odporność psychiczna ofiary z powodu skutecznych zabiegów gaslightera jest osłabiona, co może doprowadzić do zaburzeń depresyjnych czy też zaburzeń lękowych.