Depresja w ciąży

Depresja ciążowa

Depresja ciążowa należy do grupy zaburzeń afektywnych, diagnozą zajmuje się lekarz psychiatra. Jej wystąpienie w poszczególnych trymestrach ciąży wzrasta na skutek połączenia stresu psychicznego, fizycznego oraz fizjologicznego, ponieważ w organizmie kobiety dochodzi do dużych zmian fizjologicznych, anatomicznych i psychologicznych.

Tutaj przyjrzymy się bliżej zmianom psychologicznym, które zachodzą w tym okresie:

• zmiany nastroju – od płaczu do radości,
• nasilenie obaw związanych ze zmianą sytuacji życiowej,
• lęk o zdrowie dziecka,
• lęk o przebieg porodu,
• niepokój związany z przygotowywaniem się do roli matki,
• zmiana sylwetki ciała może wpływać na poczucie nieatrakcyjności fizycznej,
• negatywne odczucia podczas stosunku seksualnego związane ze świadomością obecności dziecka.

To poważne zaburzenie psychiczne wiąże się zarówno z konsekwencjami zdrowotnymi dla matki, jak i dla dziecka. Według WHO samobójstwo jest główną przyczyną śmierci ciężarnych oraz kobiet po porodzie! Depresja w ciąży może pojawić się na każdym jej etapie, największe jednak ryzyko wystąpienia depresji ciążowej datuje się na drugi – trzeci trymestr, istnieje więc realne ryzyko, że zagrożone może być zdrowie dziecka, a nawet jego życie.

Do możliwych przyczyn zachorowania zalicza się:

• czynniki genetyczne,
• wcześniejsze zaburzenia nastroju i/lub przerwanie farmakoterapii po zajściu w ciąże,
• sytuacja, gdy ciąża była nieplanowana,
• sytuacja, gdy ciąża jest zagrożona,
• silny stres,
• przemoc,
• doświadczenie traumy podczas wcześniejszych ciąż,
• brak wsparcia ze strony partnera,
• samotne rodzicielstwo,
• niepokój związany ze zmianą sytuacji życiowej,
• brak bezpieczeństwa finansowego.

Depresja w ciąży – objawy

Wiele kobiet, zanim usłyszy diagnozę depresji, swoje gorsze samopoczucie wiąże ze zmianami hormonalnymi, jakie zachodzą w trakcie ciąży.

Objawy depresji ciążowej dotyczą każdej sfery życia, należą do nich:

• smutek,
• uczucie zmęczenia,
• dolegliwości somatyczne, takie jak bóle głowy i brzucha,
• utrata apetytu bądź nadmierny apetyt,
• zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność,
• obniżona samoocena,
• wycofanie się z kontaktów społecznych,
• lęk o zdrowie dziecka,
• obawa dotycząca poradzenia sobie w roli matki,
• utrata zainteresowań,
• poczucie winy,
• problemy z koncentracją,
• trudności z podejmowaniem decyzji,
• zaniedbywanie higieny osobistej,
• myśli samobójcze mogące doprowadzić do podejmowania prób samobójczych.

Depresja w ciąży – wpływ na dziecko

W przypadku nieleczonej depresji w ciąży istnieje obawa, iż kobieta zacznie zaniedbywać wizyty kontrolne u lekarza ginekologa, zdrowe odżywianie, stosować środki psychoaktywne, a nawet może podjąć próbę samobójczą, ponieważ jednym z możliwych objawów depresji w ciąży są myśli samobójcze. Wszystkie te zachowania mają bezpośredni wpływ na dziecko. Nieleczona depresja w ciąży może wiązać się dla dziecka z ryzykiem:

• poronienia,
• przedwczesnego porodu,
• konieczności przeprowadzenia cesarskiego cięcia,
• niskiej masy urodzeniowej,
• stanu przedrzucawkowego,
• problemów emocjonalnych,
• problemów z regulacją zachowania,
• trudności z nawiązaniem więzi z matką,
• trudności ze snem.

Depresja w ciąży – jak leczyć

Obecnie możliwe jest leczenie depresji w trakcie ciąży. Wyróżnia się zarówno niefarmakologiczne leczenie depresji ciążowej, jak i farmakologiczne. Zanim przejdziemy do omówienia metod niefarmakologicznych, jak i farmakologicznych, należy podkreślić, że zarówno, jak i na samym początku pojawienie się objawów depresyjnych, a także później niezwykle istotne jest to, aby kobieta:

• zwróciła się o pomoc do bliskiej osoby, która może być dla niej w tym okresie wsparciem, jest to jeden z najważniejszych kroków w procesie zdrowienia, jeśli jednak wśród bliskich nie ma możliwości uzyskania wsparcia należy niezwłocznie skonsultować się ze specjalistami zajmującymi się obszarem zdrowia psychicznego. Temat ten zostanie uszczegółowiony w dalszej części artykułu, ponadto
• jeśli ma przestrzeń na rozmowę z kobietami, które również w czasie ciąży zmagały się bądź zmagają w tym momencie z depresją, możliwe jest uzyskanie wsparcia na forach dotyczących tej tematyki, ważne jest, aby nie sugerować się metodami leczenia, które zostały zastosowane u konkretnej osoby, ponieważ to specjalista zdrowia psychicznego dobiera metody leczenia indywidualnie do każdej pacjentki na podstawie oceny jej ogólnego stanu zdrowia,
• dbała o swoje potrzeby, takie jak:
  • odpowiednio długi sen,
  • aktywność fizyczna, która jest dostosowana dla kobiet w ciąży, a szczególnie do stanu zdrowia danej kobiety, ponieważ podczas aktywności fizycznej uwalniane są między innymi endorfiny i serotonina,
  • czas na relaks w ciągu dnia, pomocne mogą być techniki relaksacyjne, które mają za zadanie zredukowanie napięcia,
  • sprawianie sobie przyjemności, na przykład za pomocą kontaktu z naturą.

W tym miejscu należy podkreślić, iż kluczowe jest to, aby wszystkie aktywności były dostosowane do indywidualnego stanu fizycznego oraz psychicznego kobiety.

Teraz przechodzimy do najważniejszych aspektów, czyli metod leczenia, ponieważ w przypadku depresji ciążowej oprócz wyżej wymienionych czynności, które kobieta we własnym zakresie może wykonywać, konieczne jest zgłoszenie się po pomoc do specjalistów w obszarze zdrowia psychicznego. Lekarz ginekolog powinien zostać poinformowany w pierwszej kolejności o wszystkich objawach, które niepokoją kobietę od początku ciąży. Następnie wskazana jest wizyta u lekarza psychiatry, który oceniając stan pacjentki oraz czynniki ryzyka dobierze odpowiednie metody leczenia, ponieważ w przypadku kobiet, u których objawy zaburzeń depresyjnych pojawiły się w czasie ciąży, dostępne są różnorodne metody leczenia, które w tej części artykułu zostaną dokładnie omówione. Ponadto od 1 stycznia 2019 roku w Polsce do osób zajmujących się profesjonalną opieką kobiety w ciąży należy ocena ryzyka i nasilenia objawów depresyjnych. Ocena odbywa się trzykrotnie:

1. pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży,
2. pomiędzy 33 a 37 tygodniem ciąży,
3. w trakcie 8 tygodni po porodzie – w tym okresie określa się ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.

Do metod farmakologicznych należy stosowanie leków przeciwdepresyjnych. Lekarz ginekolog oraz lekarz psychiatra, współpracując ze sobą, monitorują stan kobiety. Wiele kobiet obawia się, że nastąpią negatywne skutki dla rozwoju dziecka, gdy poddadzą się one leczeniu farmakologicznemu. Nie ma jednoznacznych badań dotyczących potencjalnego działania teratogennego leków przeciwdepresyjnych, ale wielu badaczy podkreśla, że jeśli ryzyko istnieje, to jest niewielkie, a większość kobiet rodzi zdrowe dzieci. Jak wynika już z pierwszej części artykułu, to nieleczona depresja w ciąży wiąże się z poważnymi konsekwencjami zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Ważne jest, aby wszelkie obawy związane z procesem leczenia kobieta omawiała z lekarzem. Na farmakologiczne leczenie depresji ciążowej składa się stosowanie leków przeciwdepresyjnych, między innymi z grupy SSRI, czyli inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny czy TLPD, czyli trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Grupy te są najczęściej stosowane, ponieważ ogólne ryzyko wydaje się niewielkie – przyjmuje się, że nie powodują znaczącego wzrostu wystąpienia wad wrodzonych. Lekarz ocenia, czy korzyści z zastosowania danego leku przewyższają ewentualne ryzyko dla płodu.

Do niefarmakologicznych metod leczenia należy psychoterapia. Wyróżniamy 5 głównych nurtów psychoterapeutycznych: psychodynamiczny, poznawczo – behawioralny, humanistyczny, systemowy oraz integracyjny. Każdy z nich opiera się na specyficznych technikach. Ważne jest, aby dana osoba indywidualnie wybrała odpowiedni dla siebie nurt, który najbardziej jej odpowiada, pod względem metod pracy psychoterapeuty.

Wyróżniamy psychoterapię:

• indywidualną – podstawową kwestią pomimo różnorodności nurtów psychoterapeutycznych jest indywidualne podejście do osoby zmagającej się z trudnościami, czyli dostosowanie psychoterapii do jej potrzeb. Dzięki spotkaniom z psychoterapeutą możliwe jest wypracowanie adaptacyjnych strategii radzenia sobie ze stresem, zrozumienie źródeł problemów, przyjrzenie się swoim potrzebom, zrozumienie swoich lęków i przyjrzenie się im w bezpiecznej i pełnej zrozumienia atmosferze oraz przygotowanie się do zmiany sytuacji życiowej. Spotkania ze specjalistą służą również monitorowaniu nasilenia objawów depresyjnych w ciąży i zauważeniu wczesnych oznak ich ewentualnego pogłębiania się.
• grupową – umożliwia ona wymianę doświadczeń, a także uzyskanie wsparcia od osób zmagających się z podobnymi trudnościami.

Złe samopoczucie psychiczne w ciąży

Depresja ciążowa sprawia trudności diagnostyczne, ponieważ wiele kobiet na wczesnym etapie ciąży zgłasza obniżony nastrój oraz nadmierną męczliwość, które również występują w przypadku depresji ciążowej. Jeśli jednak te objawy utrzymują się, powinien być to sygnał, aby skontaktować się z lekarzem psychiatrą, ponieważ istnieje możliwość, że są to objawy depresji, a wczesne wdrożenie leczenia jest bardzo ważne.

Jak pomóc kobiecie w ciąży, która zmaga się z depresją?

Najbliższe otoczenie odgrywa znaczącą rolę w przypadku wystąpienia objawów depresyjnych u kobiety w ciąży. Wyróżniamy różne formy wsparcia, które otoczenie może wyrażać, między innymi wsparcie emocjonalne, a także to związane z pomocą w załatwianiu różnych spraw oraz towarzyszenie podczas wizyt, jeśli ciężarna wykazuje taką chęć. Niezależnie od formy wsparcia, ma ono kluczowy wpływ na proces leczenia. Najważniejszym zadaniem osób bliskich jest zachęcanie kobiety do skorzystania z profesjonalnej pomocy. Ponadto w procesie zdrowienia ważne jest:

• aby kobieta czuła obecność osób bliskich,
• niekrytykowanie wypowiedzi kobiety,
• nieocenianie wypowiadanych przez nią treści,
• uważne słuchanie,
• zachęcanie do mówienia, aby miała możliwość opowiedzenia o swoim samopoczuciu, lękach i potrzebach,
• wspólne spędzanie czasu, na przykład wyjście na spacer czy obejrzenie filmu, w zależności od aktualnego samopoczucia kobiety,
• stwarzanie atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji,
• kierowanie się empatią i wyrozumiałością,
• aby kobieta nie czuła się przytłoczona, pomocne w uniknięciu tego stanu jest konsultowanie z nią wszelkich działań, na przykład uzgadnianie sposobu spędzenia czasu, aby miała poczucie wpływu na sytuację,
• istotne jest, aby otoczenie nie używało zwrotów typu: „Przesadzasz”, „Inni mają gorzej”, „Powinnaś się cieszyć, bo niedługo urodzisz dziecko”, bo pogłębia poczucie niezrozumienia osoby chorej i bagatelizuje poważną chorobę, jaką jest depresja,
• bycie uważnym na pogłębienie się objawów.