Spis treści
Zaburzenia odżywiania – czym są?
Czym są zaburzenia odżywiania? Obecnie coraz częściej przeczytać możemy o zaburzeniach odżywiania, jednak nie zawsze wiemy co tak na prawdę kryje się pod tym pojęciem. Oficjalnie, według międzynarodowej klasyfikacji chorób zaliczamy do nich anoreksję, czyi jadłowstręt psychiczny oraz bulimię, określaną jako żarłoczność psychiczna. Są one zaliczane nie tylko do chorób ciała – somatycznych, ale również do zaburzeń psychicznych. Zaburzeniom odżywiania towarzyszą nieprawidłowe zachowania żywieniowe oraz inne objawy związane z jedzeniem skoncentrowanie na masie ciała. Mimo wielu lat badań w dalszym ciągu nie znaleziono jednoznacznej przyczyny występowania zaburzenia jedzenia. Geneza powstania zaburzeń odżywiania jest wieloczynnikowa. Uważa się, że w ich powstawaniu biorą udział czynniki psychologiczne, społeczne, a także w pewnym stopniu mają podłoże genetyczne. Problem zaburzeń odżywiania jest naprawdę poważny. Niestety w dalszym ciągu zdarza się, że objawy są bagatelizowane lub niedostrzegane. Z powodu zaburzeń odżywiania umiera ok 10-20% chorych. Są to nie tylko powikłania spowodowane zbyt niską masą ciała, ale w dużej mierze również samobójstwa, szczególnie w przypadku anoreksji.
Zaburzenia odżywiania – rodzaje
Jakie wyróżniamy rodzaje zaburzenia odżywiania? Do grupy zaburzeń odżywiania zalicza się anoreksję, czyli jadłowstręt psychiczny oraz żarłoczność psychiczną – bulimię. Wyróżnić jednak możemy wiele innych zaburzeń odżywiania -niespecyficznych, które tak samo jak jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna są bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia i mogą być śmiertelne. Wyróżniamy takie zaburzenia jedzenia jak zespół jedzenia nocnego, ortoreksję, bigoreksję czy zaburzenie określane mianem kompulsywnego objadania – które przypomina żarłoczność psychiczna, w której pojawiają się napady objadania. Nie występuje jednak w jej przebiegu prowokowanie wymiotów czy stosowanie środków przeczyszczających – nie pojawia się tak jak w bulimii koncentracja na punkcie masy ciała.
Innym zaburzenie odżywiania, związane z napadami objadania to zespół jedzenia nocnego, w którym większość spożytego jedzenia w ciągu doby pojawia się napadowo w godzinach nocno-wieczornych. Prowokowanie wymiotów czy stosowanie środków przeczyszczających nie ma w tym przypadku miejsca tak, jak opisanym wyżej zaburzeniu odżywiania z napadami objadania. Objawy zaburzeń odżywiania są często zbieżne, dlatego też jedno zaburzenie odżywiania może przekształcić się w inne.
Jak rozpoznać zaburzenia odżywiania
Zastanawiasz się pewnie w którym momencie nieprawidłowe zachowania żywieniowe zaliczyć możemy już do zaburzeń odżywiania. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na to jakie są podstawowe objawy zaburzeń odżywiania. Jeśli dostrzegasz u siebie lub u swoich bliskich nagłe zwiększenie masy ciała lub przeciwnie – w przypadku anoreksji polegającej na skrajnym ograniczaniu spożycia pokarmów powodującym niską masą ciała niezwłocznie zaproponuj im terapię, której celem będzie leczenie zaburzenia odżywiania. Przyjrzyj się także czy Ty lub Twój bliski macie kontrolę nad ilością spożytego jedzenia. Warto zwrócić również uwagę na to czy przyczyną utraty masy ciała jest np. stres, brak apetytu czy choroba, czy jak w przypadku anoreksji – psychogenna utrata łaknienia.
Zaburzenia odżywiania – przyczyny. Niestety nie możemy określić jednoznacznej przyczyny zaburzeń odżywiania podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych. Niektóre z badań sugerują, że zaburzenia odżywiania mogą mieć podłoże genetyczne. Dużo ważniejszym aspektem jest jednak nasza psychika, ponieważ są to nie tylko choroby somatyczne, ale również i zaburzenia psychiczne. Podobne zaburzenie odżywiania to zespół jedzenia nocnego. W jego przypadku napady objadania mają miejsce w godzinach nocno-wieczornych. W obu przypadkach obraz własnego ciała jest prawidłowy i nie odbiega od realnego. Osoby te jednak mierzą się z problemem nadmiernej masy ciała, co może z kolei prowadzić do innych zaburzeń psychicznych i problemów zdrowotnych.
Zaburzenia odżywiania – objawy
Główne psychiczne objawy zaburzeń odżywiania to niska samoocena prowadząca do poczucia winy. Charakterystyczna jest ponadto koncentracja na masie ciała. Częstość występowania zaburzeń odżywiania jest z roku na rok coraz wyższa. Warto zatem w celu pomocy sobie lub naszym bliskim wiedzieć, jakie są podstawowe objawy zaburzeń odżywiania.
Jadłowstręt psychiczny charakteryzuje się przede wszystkim niską masą ciała, którą powoduje psychogenna utrata łaknienia. Osoba cierpiąca na to zaburzenie odżywiania ma zaburzony obraz własnego ciała i w sposób świadomy dąży do osiągnięcia najniższej masy ciała. Jej działania koncentrują się głównie na ograniczaniu przyjmowania pokarmów jednak w przypadku anoreksji typu bulimicznego może dochodzić również do zachowań kompensacyjnych, takich jak stosowanie środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów czy intensywnych ćwiczeń, co również prowadzi do osiągnięcia najniższej masy ciała ale też wyniszczenia organizmu i innych problemów zdrowotnych. W przypadku anoreksji jak i bulimii dochodzi do niebezpiecznych powikłań. Z powodu zaburzeń odżywiania i skrajnego wyniszczenia organizmu cześć chorych kwalifikuje się do leczenia ambulatoryjnego.
Bulimia, czyli tak zwana żarłoczność psychiczna podobnie jak jadłowstręt psychiczny należy do zaburzeń odżywiania, w którym osoba chora ma na celu kontrolę masy ciała, jednak w przeciwieństwie do anoreksji głównym objawem nie jest skrajne ograniczenie ilości spożytego jedzenia, a spożywanie ogromnych ilości jedzenia zwanych napadami objadania doprowadzającymi do silnego poczucia winy. Lęk przed przyrostem masy ciała sprawia, że chory chce „pozbyć się” nadmiaru kalorii stosując środki przeczyszczające czy ma miejsce prowokowanie wymiotów. Tak, jak w przypadku anoreksji masa ciała jest zazwyczaj zbyt niska (wyjątek stanowi jadłowstręt psychiczny atypowy), tak żarłoczność psychiczna charakteryzuje się zazwyczaj prawidłową, lub nawet zbyt wysoką masą ciała. Jest to jeden z powodów, dla których objawy tego zaburzenia odżywiania dostrzegane są przez środowisko późno. Prowokowanie wymiotów i stosowanie środków przeczyszczających niesie za sobą poważne powikłania zaburzenia odżywiania. Dochodzi do skrajnego wyniszczenia organizmu, a w szczególności przewodu pokarmowego i jamy ustnej.
Innymi zaburzeniami odżywiania, a właściwie zaburzeniami jedzenia niespecyficznymi są ortoreksja, zespół jedzenia nocnego, zespół kompulsywnego objadania czy zespół przeżuwania. Jakie są objawy zaburzeń odżywiania „niespecyficznych”?
W przypadku ortoreksji paradoksalnie problem stanowi zbyt zdrowe odżywianie. Masa ciała w przeciwieństwie do wyżej opisanych zaburzeń odżywiania nie jest największą motywacją. Postrzeganie własnego ciała jest prawidłowe, i chorujący uważa swoje nawyki żywieniowe za zdrowe. zaburzenie odżywiania polega na ograniczaniu przyjmowania pokarmów, których nie uważa za „dobre”. Zdrowe odżywianie staje się głównym celem chorego i sprawia, że ogranicza on coraz więcej grup produktów i wycofuje się z życia społecznego – np. nie chce spotkać się ze znajomymi w obawie, że będzie musiał zjeść coś, co nie wpisuje się w jego postrzeganiu w „zdrowe odżywianie”. Konsekwencją tak licznych wykluczeń mogą być niedobory i znaczne obniżenie masy ciała. W przypadku anoreksji chory skupia się na ograniczaniu przyjmowania pokarmów głównie ilościowo, natomiast w ortoreksji jakościowo.
Zaburzenie odżywiania polegające na napadach kompulsywnego objadania podobnie jak żarłoczność psychiczna charakteryzuje się napadami objadania, jednak nie dochodzi do zachowań kompensacyjnych – prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających itp. Podobne zaburzenie odżywiania to zespół jedzenia nocnego. W jego przypadku napady objadania mają miejsce w godzinach nocno-wieczornych. Warto zwrócić uwagę na to, że napadami objadania kierują emocje. Z tego powodu możemy zaliczyć je do zaburzeń psychicznych.
Wyróżnia się ponadto inne zaburzenia odżywiania takie jak zespół przeżuwania. Należy ono do grupy zaburzeń psychicznych z elementem somatycznym i polega na cofaniu się treści żołądka do jamy ustnej, jednak nie występuje prowokowanie wymiotów, czym charakteryzuje się klasyczna żarłoczność psychiczna.
Pamiętajmy, że zarówno jadłowstręt psychiczny jak i żarłoczność psychiczna zaliczane według międzynarodowej klasyfikacji chorób do zaburzeń odżywiania jak i inne zaburzenia jedzenia to nie tylko nieprawidłowe nawyki żywieniowe czy niedobory/nadmiary składników odżywczych. Mogą być tragiczne w skutkach i prowadzić do zaburzeń psychicznych, a także powodować somatyczne powikłania zaburzenia odżywiania. Jeśli widzisz, że bliska Ci osoba zmaga się z zaburzeniami odżywiania niezwłocznie porozmawiaj z nią na temat leczenia, ponieważ mogą one nieść konsekwencje w postaci poważnych problemów zdrowotnych czy zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia odżywiania – skutki
Jakie mogą być skutki nieleczonego zaburzenia odżywiania? Konsekwencje zaburzeń odżywiania możemy podzielić na te fizjologiczne oraz zaburzenia psychiczne powstałe w wyniku choroby. Osoby zmagające się z zaburzeniami odżywiania zmagają się z takimi problemami jak niska samoocena, poczucie winy, stany depresyjne, a w przypadku anoreksji powikłaniem skrajnego wyniszczenia organizmu osoby chore zmagać się mogą z niepełnosprawnością umysłową. Ciężkie i przewlekłe objawy zaburzeń odżywiania niosą czasem za sobą konsekwencje, których lekarze nie mogą odwrócić lub jest to niezwykle trudne jak odbudowa gospodarki hormonalnej. Z powodu zbyt niskiej masy ciała dochodzi do regresji układu endokrynnego i zaburzeń elektrolitowych, które z kolei mogą wpłynąć na choroby układu sercowo-krążeniowego. zaburzeń odżywiania umiera ok 10-20% chorych. Do symptomów zaburzeń odżywiania zalicza się nie tylko obniżenie masy ciała, ale też wyniszczenie, liczne niedobory czy upośledzenie narządów i ich funkcjonowania. Ważna jest więc odpowiednia prewencja oraz leczenie zaburzenia odżywiania. Warto dodać, że często mimo leczenia wiele osób, nawet w dorosłości, wiele lat po chorobie, nadal dostrzega u siebie fizyczne lub psychiczne konsekwencje w postaci problemów zdrowotnych powstałe z powodu wcześniejszych zaburzeń odżywiania.
Zaburzenia odżywiania u dzieci
Zaburzenia odżywiania występują również u dzieci. Do tego typu problemów zdrowotnych dochodzi u coraz młodszych osób. Jadłowstręt psychiczny dotyka już nie tylko nastolatki, ale również małe dzieci. Warto więc będąc rodzicem być szczególnie wyczulonym na objawy zaburzeń odżywiania. Skrajne niedożywienie w okresie dojrzewania może nieść za sobą nieodwracalne powikłania zaburzenia odżywiania. Brak dostarczenia odpowiednich składników odżywczych prowadzi nie tylko do zbyt niskiej masy ciała ale również nieść może za sobą zaburzenia psychiczne. Zdarza się nawet do pojawienia się nieodwracalnych zmian w strukturze mózgu objawiających się niepełnosprawnością umysłową. Tak ważne jest więc leczenie zaburzeń odżywiania przy pomocy psychiatry, dietetyka, psychodietetyka oraz psychoterapeuty, a w stanach bezpośredniego zagrożenia życia gdy trzeba niezwłocznie dostarczyć odpowiednich składników odżywczych – leczenia ambulatoryjnego. Pamiętaj aby porozmawiać ze swoim dzieckiem o zaburzeniach odżywiania i o tym jakie mogą nieść ze sobą zagrożenia. Może to zapobiegać zaburzeniom odżywiania i innych problemów zdrowotnych powstających w ich wyniku.
Zaburzenia odżywiania – leczenie
Aby rozpocząć leczenie zaburzeń odżywiania należy najpierw skontaktować się ze specjalistami, który zdiagnozują to czy dotyczą nas właśnie zaburzenia odżywiania oraz z jakie zaburzenie jedzenia dokładnie nas dotyka. Diagnostyka jest tutaj kluczowa, ponieważ często zdarza się, że brak łaknienia o innej przyczynie odczytywany jest przez nas jako jadłowstręt psychiczny. Czynnikiem różnicującym jest tutaj przyczyna niskiej masy ciała- lekarz musi stwierdzić czy jest to psychogenna utrata łaknienia czy np. doszło do skrajnego wyniszczenia organizmu z powodu ciężkiej choroby somatycznej. Należy również sprawdzić jaki jest u chorego obraz własnego ciała oraz jaka jest częstość występowania objawów. Do diagnozy potrzebna jest również ocena stanu odżywienia. Lekarz zgromadzi dane takie jak masa ciała, czy wyniki badań biochemicznych , które wykazać mogą niedożywienie. Zdarza się, że chory musi być hospitalizowany, dzieje się tak często w przypadku anoreksji. Leczenie zaburzeń odżywiania przeprowadzane jest wówczas przez tzw. zespół interdyscyplinarny – psychiatra, dietetyk/psychodietetyk, psycholog. Pracuje się wówczas holistycznie nad obrazem własnego ciała, dokonuje diagnostyki i leczenia zaburzeń psychicznych ale również lekarz i dietetyk zajmują się dostarczeniem odpowiednich składników odżywczych. Leczenie zaburzeń odżywiania jest procesem długotrwałym. Może trwać ono nawet kilka lat, dlatego tak ważna jest prewencja i edukacja aby zapobiegać zaburzeniom odżywiania.
Zaburzenia odżywiania – test
Zastanawiasz się czy cierpisz na zaburzenia odżywiania i jeśli tak, jakie rodzaje zaburzenia odżywiania Cię dotyczą? Jeśli masz poczucie, że Twoje nawyki żywieniowe nie są prawidłowe, pojawia się u Ciebie niska samoocena, którą wywołuje Twoja masa ciała, zdarza Ci się prowokowanie wymiotów czy skłaniasz się ku zbyt drastycznemu, ograniczaniu spożycia pokarmów powinieneś niezwłocznie udać się do psychiatry lub psychodietetyka, którego specjalizacją jest leczenie zaburzeń odżywiania w celu otrzymania rzetelnej diagnozy. Nie istnieje jednoznaczny test, którego wynik powie nam czy zmagamy się z zaburzeniami odżywiania. Wyróżniamy bowiem różne rodzaje zaburzeń odżywiania i ich objawy są czasem niespecyficzne, co sprawia, że możemy pomylić je z innymi – np. żarłoczność psychiczna pomylona zostać może z napadami kompulsywnego objadania. Uznana może być również za jadłowstręt psychiczny – typ bulimiczny. Jadłowstręt psychiczny atypowy może zostać zbagatelizowany ponieważ występuje w nim prawidłowa wg BMI masa ciała. Mimo tego dochodzić może do skrajnego wyniszczenia organizmu – np. kiedy dana osoba w bardzo krótkim czasie znacząco zredukowała swoją masę ciała startując wyjściowo z nadwagi czy otyłości. Należy pamiętać, że są to nie tylko schorzenia somatyczne, ale należą też do grupy zaburzeń psychicznych. Leczenie zaburzeń odżywiania jest procesem długotrwałym i skomplikowanym dlatego nie powinniśmy podejmować się walki z zaburzeniami odżywiania na własną rękę.
