Zaburzenia lękowe u dzieci

Dlaczego warto o tym mówić? Wczesne rozpoznanie problemu i odpowiednia pomoc mogą zapobiec długotrwałym konsekwencjom. Ten artykuł pomoże Ci zrozumieć, czym są zaburzenia lękowe, jakie symptomy powinny wzbudzić niepokój i jak skutecznie pomóc dziecku, aby jego lęk nie przejął sterów nad jego życiem.

Zaburzenia lękowe u dzieci

Zaburzenia lękowe u dzieci niosą ze sobą szereg negatywnych konsekwencji, długofalowo mogą wiązać się z innymi zaburzeniami, takimi jak depresja, a także z większym ryzykiem zażywania substancji psychoaktywnych. Jest to powód, dla którego odpowiednia diagnoza i skierowanie na adekwatne leczenie jest bardzo istotne w przypadku małego pacjenta.

Strach jest to naturalny stan emocjonalny, który pojawia się na codzień. Jego główną funkcją jest informowanie o niebezpieczeństwie, trudnościach, a także motywuje do podjęcia działań, które są pomocne w zaistniałej sytuacji. Jednak nasilenie objawów lękowych może znacznie utrudnić codzienne funkcjonowanie dziecka.

Jeżeli lęk jest uznawany za zbyt mocno nasilony, nieodpowiednio do okoliczności, na przykład, jeśli dziecko jest sparaliżowane w czasie spotkania z innymi osobami, które mu nie zagrażają, wpada w panikę na myśl o szkole, wyjeździe lub innej aktywności, rodzic powinien zwrócić na to uwagę. Czasem zdarza się, że dziecko wystraszy się czegoś lub kogoś, jeśli jednak lęk trwa wiele godzin po zakończeniu czynności, która wywołała lęk, również należy skonsultować się ze specjalistą. Lęk w tych sytuacjach bywa nagły lub długotrwały, przewlekły. Dziecko staje się bezradne wobec napotykanych trudności, pojawia się poczucie całkowitej utraty kontroli z towarzyszącymi objawami somatycznymi.

Czym różni się lęk od strachu?

Strach to jedna z podstawowych emocji także w życiu dziecka. Lęk od strachu różni się tym, że strach to odpowiedź na realne zagrożenie, lęk natomiast, pojawia się w sytuacjach, gdy określenie zagrożenia jest trudne. Jednak wśród specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym trwają spory dotyczące nazewnictwa, dlatego często słowa strach, lęk i niepokój są używane zamiennie.

Jakie zaburzenia lękowe występują u dzieci

Wśród zaburzeń lękowych można dokonać podziału na zaburzenia, których podstawą jest lęk:

• lęk separacyjny,
• fobie,
• lęk społeczny
• zaburzenie lękowe uogólnione
• reakcja na ciężki stres (stres pourazowy, zaburzenia adaptacyjne)
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Zaburzenia lękowe u dzieci – objawy

Objawy zaburzeń lękowych u dzieci najczęściej są zauważane gdy pojawiają się somatyczne oznaki lęku:

• zaburzenia snu,
• zawroty lub bóle głowy,
• bóle brzucha,
• częste oddawanie moczu, moczenie się
• biegunki, zaparcia, wymioty
• nadmiernie przyspieszone bicie serca,
• problemy z oddychaniem,
• zmiana w apetycie,
• zwiększone napięcie mięśniowe lub ich drżenie
• wysypki w postaci krost i plam,
• nagłe zmiany temperatury ciała, nadmierne pocenie sięW przypadku zaburzeń lękowych, dziecko często odczuwa:
• rozdrażnienie,
• wycofanie w sytuacjach społecznych,
• dziecko odczuwa nadmierny lęk, który objawia się jako spodziewanie się czegoś negatywnego, nieokreślonego,
• częsty niepokój o stan zdrowia swoich bliskich i swój własny,
• zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi,
• przymus powtarzania tych samych czynności,
• zmiany w postrzeganiu rzeczywistości,
• napady paniki,
• przygnębienie, apatia,
• brak motywacji
• labilność emocjonalna.

Przyczyny zaburzeń lękowych

Lęki, które przeżywają dzieci są związane z fazami rozwoju. W zależności od wieku i momentu dzieci boją się różnych rzeczy. Są one zupełnie naturalne i nie są zaburzeniem, jeśli nie przekracza określonego poziomu natężenia.

Przyczyny zaburzeń lękowych u dzieci może być wiele, najczęściej spotykanymi przyczynami są:

• nagłe zmiany życiowe np. zmiana szkoły, zmiany miejsca zamieszkania, rozstanie opiekunów
• niewłaściwy styl wychowania,
• naśladownictwo lękowych wzorców myślenia rodziców bądź opiekunów,
• traumatyczne doświadczenia,
• brak poczucia bezpieczeństwa ze strony osób bliskich dziecku,
• brak wsparcia ze strony najbliższych.
• zaburzenia równowagi neuroprzekaźników,
• występowanie zaburzeń lękowych w rodzinie
• zaburzenia lękowe powikłane uzależnieniami,
• lęki po odstawieniu substancji psychoaktywnych,
• nadmierne kontrolowanie dziecka.

Atak paniki u dziecka

Atak paniki u dziecka jest bardzo stresującym doświadczeniem, zarówno dla samego dziecka, jak i dla rodziców lub opiekunów. Napad paniki to nagły, bardzo intensywny lęk z towarzyszącymi silnymi objawami fizycznymi, jak duszność, kołatanie serca czy zawroty głowy. W czasie ataku dziecko ma wrażenie, że traci nad sobą kontrolę albo że „zaraz umrze”, co jeszcze bardziej potęguje jego strach. Dziecko może nie zrozumieć, co się z nim dzieje, dlatego ważne jest, aby zapewnić mu wsparcie i pomóc w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z lękiem.

Atak paniki u dziecka – co robić?

Najważniejsze aby zapewnić dziecku komfort, poczucie bezpieczeństwa i zrozumienie. Pokaż dziecku, że przy nim jesteś i je wspierasz. Jeśli możesz poproś inne osoby o przestrzeń i nie przeszkadzanie. Wykorzystaj techniki i sposoby radzenia sobie z lękiem. Pamiętaj, że wszystkie metody warto ćwiczyć “na sucho”, czyli w zabawie, bez mocnych emocji.

Techniki pomocne podczas ataku paniki: 

• Zachęć dziecko do spokojnego i miarowego oddychania. Rób to razem z nim. Możesz lekko trzymać dziecko za rękę lub położyć jego ręce na własnej klatce piersiowej lub brzuchu. Możesz wykorzystać technikę oddychania kwadratowego ( 4 sekund na wdech i kolejne 4 sekund na wydech). W internecie znajduje się wiele grafik- gwiazdek, kwadratów i kwiatków, które pomagają w spokojnym oddychaniu. 
• Jeśli dziecko potrafi liczyć zachęć do liczenia oddechów. Jeśli nie, zachęć do wymieniania np. swoich ulubionych zabawek, dni tygodnia lub kolorów na ubraniach. 
• Zdecydowanie unikaj określeń takich, jak „nie histeryzuj” czy „przestań panikować”. 
• Spróbuj odwrócić uwagę dziecka, skup się na tym co widzicie. Nie zapominaj jednak o tym, że dziecko jest w trudnym momencie, więc unikaj rozśmieszania, łaskotania lub ruszania dziecka na siłę. Pomocny może być zwrot: “Widzę, że się boisz i widzę co się dzieje, spróbujmy skupić się na tym co widzimy przez okno. Jakiego koloru widzisz auta….”. 
• Nazwij co się dzieje, tłumacz dziecku, że rozumiesz, co czuje i zapewnij, że to uczucie mija. Powiedz “Jesteś tu całkiem bezpieczny, jestem tutaj, pomogę Ci, to co czujesz zaraz minie”. 

Co jeśli dziecko boi się samo spać?

Jeśli dziecko boi się samo spać, ważne jest, aby podejść do tego problemu z empatią i cierpliwością. Konieczne stopniowe wprowadzanie dziecka w zmiany, inaczej może to nasilić lęk dziecka. Jest to bardzo częsty problem, który występuje u dużej ilości dzieci. Może wynikać to z różnych przyczyn, takich jak lęk separacyjny, strach przed ciemnością lub zagrożenie z wyobraźni dziecka, zmiany w życiu lub lęk, który pojawia się w innych aspektach życia, co prowadzi do tego, że dziecko potrzebuje większej bliskości i poczucia bezpieczeństwa. Pamiętajmy również, że każde dziecko ma swój własny czas na osiąganie różnych umiejętności. Kluczem do rozwiązania tego problemu jest stopniowe wprowadzanie dziecka w samodzielność podczas zasypiania, jednocześnie zapewniając mu poczucie bezpieczeństwa.

Co może być pomocne i o czym warto pamiętać?

• Zrozumienie i empatia
• Stworzenie poczucia bezpieczeństwa
• Stopniowe oswajanie ze snem samodzielnym
• Pozytywne wzmocnienie
• Rozmowy o lękach
• Pomoc w radzeniu sobie z lękiem
• Unikanie drastycznych zmian
• Unikanie zmuszania

Pomocne także bywa stworzenie miłej atmosfery, zabawy lub ekscytacji zmianami. Taką atmosferę można stworzyć urządzając odpowiednio pokój, pozwolenie dziecku na wybranie pościeli i piżamy lub stworzenie kącika dla dziecka w sypialni rodziców, w którym dziecko będzie spało na początkowym etapie. Warto także sięgnąć do bajek terapeutycznych, które opisują trudności z zasypianiem oraz podają proste rozwiązania, a także do technik relaksacji przed spaniem.

Co jeśli dziecko boi się wszystkiego?

Jeśli u dziecka występuję nadmierne zamartwianie, nasilone objawy somatyczne, a to zaburza codzienne funkcjonowanie dziecka warto udać się do specjalisty, ponieważ może to sugerować uogólnione zaburzenie lękowe. Dzieci cierpiące na lęk uogólniony, odczuwają również szereg dolegliwości somatycznych.

Objawy lęku uogólnionego to gonitwa myśli, niepokój, stałe uczucie zdenerwowania, drżenie, napięcie mięśniowe, pocenie się, zawroty głowy, przyspieszone bicie serca, bezradność, spodziewanie się czegoś negatywnego, nieokreślonego, częsty niepokój o stan zdrowia swoich i bliskich.

Innym powodem leku może być:

• Lęk separacyjny – dziecko może obawiać się rozstania z rodzicami lub opiekunami,
• Fobie specyficzne – mogą obejmować lęk przed konkretnymi rzeczami,
• Trauma – wcześniejsze stresujące lub traumatyczne wydarzenia,
• Problemy w szkole lub w relacjach społecznych – mobbing, trudności w nauce lub problemy w domu mogą pogłębiać lęki dziecka.

Częstym objawem jest to, że dziecko odmawia chodzenia do szkoły, ponieważ jest to najczęściej miejsce, w którym czuje największy lęk. Wbrew pozorom unikanie sytuacji społecznych prowadzi do sytuacji, gdzie lęk społeczny jest mocniejszy. Jednak jeśli dziecko cierpiące na zaburzenia lękowe zgłasza mocne objawy somatyczne i psychiczne warto rozważyć nauczanie indywidualne dziecka podczas trwania terapii. W tej sytuacji istotne jest, aby nie bagatelizować uczuć dziecka, a jednocześnie stopniowo uczyć je, jak radzić sobie z lękiem.

Stany lękowe u dzieci – jak leczyć?

W leczeniu zaburzeń lękowych najczęściej stosuje się:

• terapię indywidualną (najczęściej w nurcie CBT) ,
• psychoedukacja dziecka,
• terapię grupową,
• terapię rodzinną,
• psychoedukację rodziców/ nauczycieli.
• farmakologię

Praca z zaburzeniami lękowymi u dzieci powinna zacząć się od psychoedukacji dziecka oraz rodziców. Niekiedy samo wyjaśnienie dziecku tego czym jest lęk i strach, a także wyjaśnienie innych emocji bywa pomocne. Leczenie zaburzeń lękowych i poczucie bezpieczeństwa również muszą iść w parze, z tego powodu, w niektórych przypadkach konieczna jest terapia rodzinna.

Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie badania psychiatrycznego dziecka oraz badania u innych specjalistów aby wykluczyć zaburzenia somatyczne lub stwierdzić na jakie zaburzenie cierpi młody pacjent. W niektórych przypadkach stosuje się również farmakologię.

Leczeniu fobii społecznej różni się od leczenia lęku separacyjnego, lęku uogólnionego i innych zaburzeń, dlatego ważna jest diagnoza oraz dobranie odpowiednich działań terapeutycznych. Rozpowszechnienie zaburzeń lękowych u dzieci w ostatnim czasie jest pomocne w szukaniu pomocy dla dziecka.

O czym należy pamiętać?

Jeśli dziecko zgłasza jakiekolwiek objawy należy zacząć od rozmowy. Bardzo ważne jest okazanie dziecku zrozumienia, ciepła i wsparcia. Unikaj zwrotów „przecież nie ma się czego bać”, „to nic strasznego”, „nie bój się”. Zazwyczaj są one używane w dobrej wierze, jednak nie niosą pomocy i ulgi. W tym przypadku lepiej jest użyć zwrotów takich jak: „ja też czasami się boję, strach jest naturalny, ale mogę pokazać Ci sposoby jak go zmiejszyć”, „rozumiem, że się boisz, może chcesz najpierw popatrzeć ze mną, a później zadecydujesz, czy chcesz dołączyć do zabawy”, „to nic złego, że się boisz, może chcesz iść tam najpierw ze mną?”. Zdecydowanie unikaj ośmieszania, czyli podobnych zwrotów do ” taki duży, a się boi”, „patrz, tylko Ty się boisz” oraz zmuszania dziecka do wykonywania czynności, które wywołują lęk. Ważne jest stopniowe budowanie tolerancji na to co dla dziecka trudne.

Porozmawiaj z wychowawcą dziecka, a także innymi osobami, z którymi spędza czas. Edukacja jest bardzo ważnym aspektem pomocy. Dzięki edukacji opiekunowie będą mogli zrozumieć co czuje dziecko, a co za tym idzie, świadomie pomagać w trudnym momencie. Znajomość technik oraz przyczyn trudności przyczynia się do nieoceniania, pojawienia się empatii, budowania poczucia bezpieczeństwa. W przypadku zaburzeń lękowych u dzieci, które są pod opieką specjalisty ważne jest aby wszystkie osoby, które spędzają czas z dzieckiem doświadczającym trudności świadomie współpracowały, dzięki temu efekty pracy mogą pojawić się szybciej, a także pozostać na długo. Pamiętaj o odpowiednim środowisku, w którym funkcjonuje dziecko. Unikaj kłótni, nagłych zmian, a także zadbaj o swój dobrostan psychiczny i własne emocje. Każde dziecko to bardzo dobry obserwator.

Takie objawy mogą również oznaczać inne zaburzenia takie, jak depresja, ADHD, całościowe zaburzenia rozwojowe, zespół stresu pourazowego (PTSD), zaburzenia psychotyczne lub używanie substancji psychoaktywnych. Dlatego bardzo ważne jest aby nie bagatelizować objawów i skonsultować się z wychowawcą, pedagogiem szkolnym, psychologiem lub psychiatrą. Podstawowych informacji może także udzielić lekarz rodzinny i skierować do odpowiedniego specjalisty.